لوله و اتصالات را می توان به انواع مختلف از نظر جنس ، کاربرد و نحوه اتصالات دسته بندی نمود .

لوله و اتصالاتب  که در سیستم آبرسانی و فاضلاب مورد استفاده قرار می گیرد به شرح ذیل می باشد:

گالوانیزه :

مدل گالوانیزه خود به دو دسته تقسیم می شوند : فولادی گالوانیزه و مدل آهنی گالوانیزه.

این دو نوع در بازار به آهنی سفید معروفند و عموماً بین این دو فرقی گذاشته نمی شود

اما در اصل فولادی گالوانیزه در مقایسه با نوع آهنی آن سبک تر و براق تر هستند .

فولادی گالوانیزه :

این نوع گاهی برای تخلیه فاضلاب لوازم بهداشتی کوچک به کار برده می شود.

ولی مورد استفاده اصلی آنها برای تهویه است .

جنس لوله های فولادی گالوانیزه از فولاد نرم است.

در ساختن آن ورقه فولاد را با فشار داخل قالب عبور داده درز آن را جوش می دهند.

بعد از آن آنها را جهت افزایش مقاومت در برابر اسیدها و زنگ زدگیها در یک وان آبکاری روی اندود (گالوانیزه) می کنند .

این نوع نسبت به نوع آهنی در برابر اسیدها مقاومت کمتری دارند و کلیه اسیدهایی که برای چدن مضر می باشند فولاد گالوانیزه را هم خراب می کنند .

هر لوله بواسطه ی نوع ساخت و آبکاری انجام شده استفاده ی خاص خود را دارد در ادامه به نحوه ی ایجاد و همچنین مصارف آنها میپردازیم

آهنی گالوانیزه :

جنس این  مورد از آهن سفید نورد شده است که درز آن توسط دستگاه های درز جوش بهم جوش داده می شود و سپس آنها را در فلز روی مذاب فرو می برند.

به همین علت آنها را درزدار نیز می گویند.

این نوع  از رنگ تیره و خاکستریشان شناخته می شوند .و عموماً به دو صورت سبک و متوسط تولید می شوند.
کلیه لوله های فولادی و آهنی گالوانیزه در شاخه های ۶ متری و دو سر دنده با قطر اینچ تا ۸ اینچ تولید می گردند.

قطر آنها معمولاً‌ قطر اسمی است که بزرگتر از قطر داخلی و کوچکتر از قطر خارجی است.

همچنین در بازار آنها را بر اساس نمره می شناسند.

گالوانیزه نیز به وسیله دنده پیچی به یکدیگر وصل و توسط مواد مناسب آب بندی می شوند .

نکته: از اتصال این لوله ها به روش جوشکاری باید پرهیز نمود زیرا بر اثر حرارت ناشی از جوشکاری و سوختن روکش گالوانیزه (آلیاژ روی) دود غلیظ و سفیدی تولید می شود که محیط کار را آلوده می نماید و تنفس آن ایجاد مسمومیت کرده و موجب آسیب دیدن دستگاه تنفسی می شود .

مشخصات گالوانیزه:

نمره لوله قطر اسمی

(in) قطر خارجی برحسب میلیمتر ضخامت برحسب میلی متر وزن های ۶ متری بر حسب کیلوگرم حداکثر حداقل

۲ ۴/۲۱ ۰۰/۲۱ ۰۰/۲ ۵۱۰/۶
۵/۲ ۹/۲۶ ۴/۲۶ ۳۵/۲ ۲۱۰/۹
۳ ۱ ۸/۳۳ ۲/۳۳ ۶۵/۲ ۰۲۰/۱۳
۴ ۵/۴۲ ۹/۴۱ ۶۵/۲ ۵۰۰/۱۶
۵ ۴/۴۸ ۸/۴۷ ۹۰/۲ ۷۰۰/۲۰
۶ ۲ ۲/۶۰ ۶/۵۹ ۹۰/۲ ۰۰۰/۲۷
۷ ۷۶ ۲/۷۵ ۹۰/۲ ۹۰۰/۳۳
۸ ۳ ۷/۸۸ ۹/۸۷ ۲۵/۳ ۷۰۰/۴۴
۹ ۲/۱۰۱ ۳/۱۰۰ ۶۵/۳ –
۱۰ ۴ ۹/۱۱۳ ۰۰/۱۱۳ ۶۵/۳ ۷۰۰/۶۵
۱۲ ۵ ۶/۱۴۰ ۷/۱۳۹ ۸۵/۴ ۵۱۰/۱۰۲
۱۵ ۶ ۱/۱۶۶ ۱/۱۶۵ ۸۵/۴ ۰۱۰/۱۲۵

لوله های چدنی :

جنس این دسته از چدن ریخته گری است و بر حسب نوع کاربرد آنها انواع و مقدار آلیاژ ، شکل و طول آنها ،‌نوع اتصالات آنها با هم متفاوت هستند.

اغلب از آنها اغلب در سیستم فاضلاب استفاده می شوند .

مدل های چدنی که در سیستم فاضلاب به کار می رود :

الف) سرتوپی (یک سرتوپی – دو سرتوپی)

ب) دو سر تخت

نکته : مدل های چدنی با سرتوپی و سرتخت به ترتیب لوله های بوشن دار و بدون بوشن نیز نامیده می شوند .

مزایای لوله های چدنی :

در برابر فشار وارده به جداره های خارجی دارای مقاومت و استحکام خوبی هستند .

فرسودگی این دسته ها کمتر از دسته های فلزی است .

می توان براحتی از دستگاه تراکم هوا جهت باز کردن و رفع گرفتگی لوله استفاده نمود .

قیمت مدل های چدنی نسبت به مدل های آهنی ارزانتر است .

معایب لوله های چدنی :

نصب نمونه های چدنی نسبت به نمونه های آهنی کندتر انجام می شود .

نمونه های چدنی به علت تاثیر مواد شیمیایی موجود در فاضلاب زنگ می زنند و جلوگیری از زنگ زدگی آنها میسر نمی باشد .

داشتن وزن زیاد قطعات و کثر اتصالات و در نتیجه زیاد پیوند از معایب دیگر نمونه های چدنی می باشد .

مقایسه لوله چدنی توپی دار و سر تخت :

قابلیت تحمل فشار در مدل های سرتخت بیشتر است .

لوله های سر تخت به دلیل نداشتن مادگی و لبه های قیطانی و وزن و ضخامت کمتر و نوع پیوند کاربرد بیشتری دارند .

لوله های سرتخت به دلیل خاصیت الاستیکی نوع پیوند آن تغییر حرارت بیشتری را نسبت به لوله های دیگر تحمل می کند .

وزن لوله های چدنی توپی دار فاضلاب (استاندارد ASTM)

قطر لوله های یک سرتوپی و لوله های دو سرتوپی Mm ln وزن یک متر  kg وزن یک فوت  lb وزن یک متر kg وزن یک فوت lb

۵۰ ۲ ۱۴۰/۱۲ ۵/۵ ۱۴۰/۱۲ ۵/۵
۷۵ ۳ ۰۰۰/۲۱ ۵/۹ ۰۰۰/۲۱ ۵/۹
۱۰۰ ۴ ۷۰۰/۲۸ ۱۳ ۷۰۰/۲۸ ۱۳
۱۲۱۵ ۵ ۵۰۰/۳۷ ۱۷ ۵۰۰/۳۷ ۱۷
۱۵۰ ۶ ۱۵۰/۴۴ ۲۰ ۱۵۰/۴۴ ۲۰

نکته :‌در اتصالات چدنی دو نوع تبدیل کاهنده و تبدیل افزاینده در اندازه های تبدیلی متنوع وجود دارد که بر حسب جهت توپی سر وصاله ،‌اگر قطر توپی بزرگتر از لوله باشد تبدیل فزاینده و در غیر این صورت کاهنده خواهد بود .

افست یا دو خم :

در تغییر امتداد لوله های افقی و قائم سیستم لوله کشی فاضلاب به کار می رود وبا مقادیر انحراف مختلف تولید می شوند .

طریقه اتصال لوله های چدنی :

اتصال لوله های چدنی توپی دار با استفاده از کنف و سرب انجام می گیرد و اتصال لوله های چدنی دو سر تخت به کمک واشر لاستیکی و بست مخصوص انجام می شود .

روش اتصال لوله های چدنی توپ دار :

ابتدا بایستی بدنه لوله واتصالات از نظر سالم بودن تست شود و نحوه آزمایش از طریق زدن ضربات آرام چکش امکان پذیر است . چنانچه لوله شکسته باشد یا حتی دارای ترک مویی حزیی باشد صدای ضربات به صورت بم که اصطلاحاً صدای «مرده چدن» نام دارد شنیده می شود .

پس از اینکه لوله ها در یک امتداد به صورت هم محور در داخل یکدیگر قرار داده شدند کنف مخصوص بایستی با استفاده از قلم و چکش در طوقه مطابق شکل متراکم شود .

لازم به ذکر است کنف مورد استفاده به دو روش دو رشته ای و سه رشته ای بافته می شود و کنف بافته شده بایستی متناسب با قطر لوله های اتصالی بوده و فضای بین نر و مادگی را تا عمق ۵/۲ سانتی متری لبه مادگی پر نماید .

سرب مذاب که قبلاً توسط چراغ کوره ای یا کوزه ذوب تهیه شده با ملاقه داخل طوقه ریخته می شود.

چنانچه محل پیوند به صورت کاملاً عمودی و سرتوپی رو به بالا باشد نیازی به کمربند سرب ریزی نیست اما اگر محل پیوند افقی یا مایل یا سرتوپی رو به پایین باشد استفاده از کمربند سرب ریزی ضروری است و باید با استفاده از کمربندهای نخ سوز یا لاستیکی یا فلزی یا گل رس با ایجاد مسیر سرب ریزی عمل سرب ریزی را انجام داد .

بعد از تمام مراحل فوق وقتی سرب سرد شد آن را باید با استفاده از قلم سرب کوبی و چکش به طور آهسته کوبید تا مواد لازم حتی الامکان به داخل اتصال برود .

روش اتصال لوله های چدنی سر تخت :

ابتدا باید واشر لاستیکی را از طوقه فولادی خارج کرده و سالم بودن آن را بررسی نمود .

واشر لاستیکی را در انتهای قطعه اول لوله مورد اتصال قرار داده به طوریکه رگه برجسته میانی واشر به لبه انتهایی لوله مماس باشد .

قسمت آزاد واشر لاستیکی را به پایین برگردانده تا رگه برجسته میانی روی لبه انتهایی لوله قرار گیرد .

قطعه دوم مورد اتصال را وارد واشر لاستیکی نموده به طوریکه لبه آن روی رگه برجسته میانی قرار گیرد .

سپس باید قسمت برگردانیده شده واشر را به حالت اول خود درآورد .

بست نگهدارنده فولادی را باز رده جهت سهولت بسته شدن سطح داخلی آن را کمی چرب نموده و طوقه را در محل خود و بر روی واشر لاستیکی قرار داده و پیچها را در محل خود باید بتدریج سفت نمود .

لوله های پلاستیکی :

مدل پلاستیکی که در تاسیسات آب و فاضلاب بکار برده می شوند عبارتند از :

مدل پلاستیکی پی وی سی (PVC – مخفف پلی و نیل کلراید)

مدل پلاستیکی (PE مخفف پلی اتیلن)

مدل پلاستیک ABS (مخفف اکریلونیتریل ، بوتادین و استیرن)

مدل پلاستیک PP (مخفف پلی پروپلین)

مدل پلاستیکی CPVC (مخفف کلرینیتد پلی و نیل کلراید)

مدل پلاستیکی PB (مخفف پلی بوتیلن)

نکته : در شبکه فاضلاب از لوله های پی وی سی و پلی اتیلن بیشترین استفاده به عمل می آید .

مزایای لوله های PVC:

اتصال لوله و قطعات آن بسیار آسانتر و سریعتر از سایر لوله ها انجام می شود .

در نصب روکار احتیاجی به رنگ آمیزی ندارند .

دارای وزن سبک هستند و به راحتی در بین سقف کاذب و مکانهایی که دسترسی بدان مشکل است نصب می شود .

در مقایسه با لوله های دیگر قطر خارجی کمتری داشته و به راحتی در داخل دیوار جاسازی و اجرا می شود .

در برابر مواد شیمیایی از مقاومت بالایی برخوردار هستند .

معایب لوله های PVC:

مواد پی وی سی خشک در برابر سرما بسیار حساس و شکننده می باشند .

مواد پی وی سی در برابر حرارت زیاد فرم و استحکام خود را از دست می دهند .

به علت قدرت مقاومت کم جداره این نوع  بایستی از فنر لوله بازکنی برای گرفتگی مجرای آنها استفاده نمود.

در برار نیروهای خارجی دارای مقاومت کمتری هستند.

نکته : لوله های فاضلاب PVC از نوع خشک در دو نوع فشار ضعیف به رنگ خاکستری و متمایل به آبی و فشار قوی به رنگ خاکستری روشن تولید می شوند.

کاربرد  PVC فشار ضعیف در لوله کشی تهویه آب باران و اتصال برای آب باران بالکنها و لوله های اتصالی توالتها است.

کاربرد  PVC فشار قوی در سیستمهای فاضلاب ساختمان به عنوان مدل های عمودی و جمع آوری کننده و لوله تخلیه اصلی فاضلاب است .

مشخصات لوله های PVC فشار ضعیف :

۲۰۰ ۱۵۰ ۱۲۵ ۱۰۰ ۷۰ ۵۰ ۴۰ قطر اسمی mm

۴ ۲/۳ ۵/۲ ۲/۲ ۸/۱ ۸/۱ ۸/۱ ضخامت جدار لوله mm

مشخصات لوله های PVC فشار قوی :

۲۰۰ ۱۵۰ ۱۲۵ ۱۰۰ قطر اسمی mm

۵/۴ ۶/۳ ۳ ۳ ضخامت جدار لوله

نکته ۱ :‌ اتصال لوله های PVC بر حسب نوع لوله و اتصالات به روشهای مختلف انجام می شود که نوع اتصال چسبی متداولتر است .

نکته ۲ : اتصال حداقل به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه به هیچ وجه نبایستی حرکت داده شود تا سفت گردد .

مزایای انواع لوله های PE:

نوع اول – داشتن چگالی ، مقاومت حرارتی پایین و قابلیت انعطاف خوب از مزایای این نوع می باشد .

نوع دوم – دارای چگالی متوسط و اندکی سخت تر از نوع اول هستند و در دمای بالا مقاومتشان بیشتر بوده و قابلیت انبساط بهتری دارند .

نوع سوم – بسیار سنگین تر از نوع قبلی و چگالی بیشتری دارند و برترین خواص فیزیکی از نظر مقاومت – قابلیت انبساط- درجه سختی – ضریب زبری را دارا هستند و از این رو کاربرد وسیعی در گازرسانی و آبرسانی دارند .

نکته ۱ : اتصال مدل های PE به روشهای مختلف دنده ای – فلنچی – بستی – اورینگی و نر و مادگی با روش اتصال جوش حرارتی و جوش سر به سر انجام می شود .

نکته ۲ : اتصال دنده ای در مورد کلیه مدل های پلاستیکی سنگین و ۴ اینچ به پایین قابل اجرا است .

مزایای لوله های PB :

لوله پلی بوتیلن در برابر خوردگی ، یخ زدگی ، زنگ زدگی ، خاکهای اسیدی و رسوب گرفتگی مقاوم است . این گونه مدل هنگام انجماد ترک نمی خورد و در دمای ۸۲ درجه سانتی گراد فشار ۵/۶ اتمسفر را تحمل می کند .

نکته : به سبب انعطاف پذیری این لوله های در شبکه لوله کشی ضربه قوچ اتفاق نمی افتد .

لوله های پنج لایه :

در تاسیسات لوله کشی ساختمان خوردگی و رسوب در لوله های فلزی خسارات و مشکلاتی را بوجود می آورد.

برای حل این مشکل تا کنون تلاشهای زیادی صورت گرفته است .

استفاده ازآلیاژهای مختلف با پوشش گوناگون از جمله روش هایی است تاکنون برای افزایش مقاومت فلز در برابر خوردگی به کار رفته است.

یکی دیگر از راه هایی که برای پرهیز از مشکلات پیشنهاد شده است استفاده از مدل پلیمری است.

به کارگیری آنها در عمل نشان داده که اگر چه جایگزینی فلز با پلاستیک مسله خوردگی و پوسیدگی آنها را حل می کند

اما همین امر مشکلات دیگری را باعث می شود که پیش از آن وجود نداشت از جمله نفوذ اکسیژن ، محدودیت در تحمل فشار یا دمای بالا ، ضریب انبساط زیاد و … .

در این شرایط گروهی از دانشمندان به تلفیق فلز و پلیمر توجه کردند.

به عنوان مثال سوپر پایپ نقطه اوج همین تکنولوژی است .

تلفیقی هوشمندانه که حاصل آن نمونه ای است پنج لایه شامل یک لوله آلومینیومی ، دو لایه پلیمر و دو لایه چسب مخصوص است.

این امر مقاومت در برابر خوردگی ، زنگ زدگی ، رسوب و پوسیدگی را از نمونه های پلیمری و توان تحمل حرارت مداوم ، فشار بالا و نفوذ ناپذیری را از نمونه های فلزی به ارث برده است .

سوپر پایپ آخرین دستاورد تکنولوژی است هک برای تمام تاسیسات ساختمان قابل استفاده است و حتی در بدترین شرایط صد سال عمر می کند .

جدول مقایسه ای سوپر پایپ :

	فلزی	پلیمری	سوپر پایپ
خورندگی از داخل یا خارج	بلی	خیر	خیر
رسوب پذیری	بلی	خیر	خیر
تحمل دما و فشار	بلی	خیر	بلی
فریب انبساط طوری	کم	زیاد	کم
نفوذ اکسیژن	خیر	بلی	خیر
مقاومت مکانیکی	خوب	کم	خوب
شکل پذیری	بلی	خیر	بلی

ساختار لوله های سوپر پایپ :

یک لوله آلومینیمی با جوش طولی اولتراسونیک ،‌بدنه اصلی سوپر پایپ را تشکیل می دهد . این لایه فلزی مقاومت در برابر فشار ، حرارت و نفوذ اکسیژن را تامین می کند.

در لایه های داخلی و بیرونی سوپر پایپ به جای پلی اتیلن مشبک (PEX) از پلیمر جدید PEOC استفاده می شود که عمر این پلیمر در شرایط سخت کاری و در فشار و دمای بالا حتی با ضریب اطمینان ۵/۲ بیش از ۴۰۰ سال است.

لایه های فلزی و پلیمر طی فرآیندی توسط دو لایه چسب مخصوص با هم تلفیق می شوند .

مزایای مدل های پنج لایه :

زنگ نمی زند ، رسوب نمی گیرد و هرگز نمی پوسد .

به راحتی خم می شود و شکل می پذیرد .

نصب آن سریع ، آسان و بدون ضایعات می باشد .

بسیار سبک و حمل و نقل آن آسان است .

عدم امکان نفوذ اکسیژن به لوله و جلوگری از لجن زدگی و تغییر رنگ آب .

ضریب انبساط طولی بسیار ناچیز .

افت فشار بسیار ناچیز بدلیل هموار بودن سطح داخلی مقاوم در برابر ضربه و مواد شیمیایی .

مقاوم در برابر فشار به علت جوش طولی آلومینیوم .

در لوله کشی توکار مطمئن و در نصب روکار زیبا است .

توان تحمل حرارت مداوم .